تهران، پيش از اسلام، و بعد از آن، از ری، تبعيت داشته و ری، از شهر های بزرگ و معتبر مشرق زمين بوده است تا آنجا که شهرت و ثروت اين شهر، از قلمرو تاريخ، به عالم شعر و ادب رسيده و دو بيتی های منسوب به بابا طاهر عريان :
« دوچشمونت پياله پرز می بی دوزلفونت خراج ملک ری بی »
حکايت از آن دارد، که ثروت سرشار مردم ری، زبانزد مردم آن روزگار بوده است. در فارسنامه ابن بلخی نیز، که مربوط به سال های 500 تا 510 هجری قمری یعنی 918 سال پيش می باشد از تهران به خاطر انار های خوبش ياد شده است. کاوش های باستان شناسی 1321 شمسی در دهکده دروس شميران نشان می دهد که در اين منطقه، در هزاره دوم پيش از ميلاد، مردمی متمدن زندگی می کرده اند. همچنين، کاوش های ديگری که در 28 سال پيش در ارتفاعات قيطريه انجام شد، نشان می دهد که اين پهنه در سه هزار سال پيش، محل زندگی مردمی متمدن بوده و همين بررسی ها، نشان می دهد که تهران، در اعصار قبل از اسلام، از مناطق مذهبی بوده و آيين زرتشتی، در اين منطقه رواج داشته است.
در متون قديم، از محلات عودلاجان، چال ميدان، بازار و سنگلج، به عنوان قديمی ترين، مناطق تهران، ياده شده است.
.jpg)
از مطالعه متون، چنين برمي آيد که مردم دهکده دولاب و تهران، پيرو مذاهب اهل سنت و اهالی ونک و فرح زاد، شيعه مذهب بوده اند. در کتاب آثار البلاد زکريای قزوينی که مربوط به 674 هجری قمری، يعنی 744 سال پيش است، اطلاعات جالبی درباره مردم تهران دارد، در اين کتاب تهرانی ها، مردمی سرسخت و ياغی، باج نده و ستيزه جو توصيف شده اند. آمده است که تهران، دوازه محله دارد و اهل هر محله با محله ديگر در درگیری هستند و به سلطان وقت خراج نمی دهند، خانه هايشان در زير زمين است.
ياقوت حموی نيز، در کتاب معجم البلدان آورده و نوشته است :
خانه های ايشان را ديديم که تمامی در زير زمين ساخته شده است و راه عبور درهايی که به خانه ها می رسد، در نهايت تاريکی است که اين کار را برای جلوگيری از تهاجم شبانه و غارت سپاهيان می کنند و اگر خانه ها، چنين نبود، کسی در آنجا، زندگی نمی کرد.
امروزه، انتخاب تهران، به عنوان پايتخت ايران، از ديد کارشناسان محيط زيست، خبطی بزرگ و خطايی نابخشودنی به شمار می آيد، اما آن روز که آقا محمد خان قاجار، اين دهکده کوچک را پايگاهی برای استقرار حکومت قاجار قرارداد، تصميمی درست، بجا و سرنوشت ساز گرفت، زيرا موقعيت نظامی جغرافيايی تهران، طوری بود که پشت سرش در شمال، چابک سواران قاجار، گوش به زنگ بودند و زير پايش در مرکز و جنوب کشور ايران، مهم ترين مدعيان سلطنت خونين ترين نبرد ها را تدارک می ديدند. تهران، می توانست همان جايی باشد که آقا محمد خان می خواست يعنی مرکز سلطنت جديد و ستاد نظامی خان قاجار.
سيصد سال، پيش از آنکه خواجه تاجدار، تهران را پايتخت خود کند به دستور شاه طهماسب اول صفوی، فرزند شاه اسماعيل، موسس اين سلسله، با رويی به گرد اين آبادی کشيدند، و اين کار، هيچ دليلی نداشت جز اينکه پايتخت شاه طهماسب اول، در قزوين بود، چون او غالبا، به زيارت حضرت عبدالعظيم ( ع ) می آمد و می خواست در جوار حرم مطهر، استراحت گاهی داشته باشد.
تاريخ نويسان نوشته اند که :
شاه طهماسب، در سال 961 هجری قمری فرمان داد تا بارويی، دور تهران، بنا کنند. مسافت اين بارو، شش هزار قدم بود و نيز شاه طهماسب، دستور داد تا به عدد سوره های مبارکه قرآن مجيد، 114 برج در اين بارو بسازند و در هر برجی يک سوره از سوره های قرآن کريم را حک کنند. همچنين، به دستور شاه طهماسب صفوی ،برای تهران، چهار دروازه ساختند و دور تا دور آن، خندقی کندند و از خاکش، قلعه و برج های آن را بنا کردند.
منطقه شمالی تهران، از روزگار گذشته به شاهان و اميران و بزرگان اختصاص داشته، و اين، همان منطقه ای است که بازار تهران و کاخ گلستان، در آن قرار دارند. در محلی که پادشاهان قاجار، بعد ها در آن، کاخ گلستان را بنا کردند قبلا به دستور شاه عباس باغی، احداث شده بود به نام چهار باغ و چنار های کهن آن، به چنار های شاه عباسی معروف بوده است.
.jpg)
مسيو اوليويه، سياستمدار و پزشک فرانسوی که در زمان آقا محمد خان قاجار، به تهران آمده، پايتخت جديد ايران را اين طور توصيف می کند :
تهران، در سطحی خوب و هموار، که به خوبی آبياري شده، واقع است. قله دماوند، که قريب به ده فرسخ، در جهت شرقی تهران است، از همه قله های اين سلسله جبال، مرتفع تر، همواره و در تمام فصول، پوشیده از برف است و بعضی اوقات، بخار از قله آن بيرون می آيد.
پيترودلاواله که در سال 1618 ميلادی، از تهران گذشته، نوشته است که :
اين آبادی وسيع بوده اما جمعيت کمی دارد. اکثر محلات اين شهر، باغستان هايی است که درختان ميوه دارند. تمامی کوچه ها، آب جاری دارند و با سايه درختان، چنار پوشيده شده اند، به همين جهت، اين شهر را شهر چنار، ناميده اند.
مردم تهران، دهقان و زارع بوده اند، و محصولات زمين های آنان، غير از گندم و جو و حبوبات، چيز ديگری نبوده است. البته، چون گله هايی هم داشتند، پشم نيز، عمل می آورند و تمامی اين پشم، به قزوين و قم، فرستاده می شده است. در فتنه افغان، مهاجمين افغانستانی، به بهانه اينکه دروازه شهر را دير گشوده اند، دست به کشت و کشتار مردم تهران زدند و شهر را بکلی خراب کردند.
